Pin It

Εναλλακτικός τρόπος αξιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος Παραλιμνίου Του κ. Άγγελου Σμάγα

Θεωρία

Όταν περπατάς στην περιοχή του Παραλιμνίου σκοντάφτεις συνέχεια πάνω σε μνημεία και μνήμες. Αρχαιολογικοί χώροι που καλλωπίζονται και άλλοι που χορταριάζουν, πετρόχτιστα σπίτια που ανακαινίζονται και άλλα που καταρρέουν, εκκλησίες λαμπρές και ταπεινές που ισορροπούν δύσκολα ανάμεσα στον ιερό και τον ιστορικό τους χαρακτήρα.

Όλα αυτά τα μνημεία και άλλα τόσα, που καταδεικνύουν το αδιάλειπτο της κατοίκησης, δεν αποτελούν τυχαία σημεία με δείγματα ζωής του απώτερου παρελθόντος, αλλά είναι αποσπασματικές εικόνες ενός πολιτισμού που αναπτύχθηκε σε όλη την περιοχή, με τρόπο δυναμικό και συνεχή για πολλές χιλιάδες χρόνια.

Το πλούσιο αυτό πολιτισμικό απόθεμα πιστεύουμε ότι επιβάλεται να ενταχθεί σε ένα σχέδιο αποτελεσματικής αξιοποίησης που θα αποσκοπεί στην πολιτιστική αναβάθμιση της περιοχής του Παραλιμνίου από τη μια και απ’ την άλλη στην αξιοποίηση του αρχαιολογικού συμπεράσματος στην τουριστική βιομηχανία, μέσω της διαμόρφωσης ενός ελκυστικού πλαισίου.

Βασικά στοιχεία της ελκτικής ικανότητας ενός χώρου όπως το Παραλίμνι, θεωρούμε ότι είναι τόσο οι αρχαιότητες, όσο όμως και το φυσικό περιβάλλον. Πιστεύουμε λοιπόν ότι είναι σκόπιμο, μέσα από την προστασία, τη σωστή διαχείριση και την ανάδειξή των αρχαιοτήτων να δημιουργήσουμε ένα νέο περιβάλλον, όπου τα φυσικά και τα ανθρωπογενή χαρακτηριστικά θα αποτελέσουν ένα ενιαίο σύνολο.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία μετατρέπεται ένα ωραίο τοπίο, από ουδέτερος τόπος σε χώρο παραγωγής πολιτισμού. Οι πέτρες γίνονται, εν δυνάμει, πρώτη ύλη για κατασκευή αρχιτεκτονικών μελών, η λάσπη οικοδομικό υλικό. Η θάλασσα, εκτός από χώρος θερινής απόλαυσης, γίνεται λεωφόρος επικοινωνίας. Αναδεικνύεται έτσι αυτό που, με άλλα λόγια, οι αρχαίοι Ρωμαίοι ονόμαζαν geniusloci, το πνεύμα του τόπου.

Για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε το πνεύμα του τόπου στο Παραλίμνι, χρειάζεται να ξεδιπλωθεί το σύνολο των αρχαιολογικών συμπερασμάτων από όλες τις περιοχές του και, μάλιστα, με τρόπο σαφή, εύληπτο και ελκυστικό. Έτσι, ώστε από τη μια πλευρά η απλή επισήμανση του παλιού να μετατρέπεται σε ιστορική πληροφορία και από την άλλη μεριά η πληροφορία αυτή να αποτελεί στοιχείο προσέλκυσης επισκεπτών.

Προκειμένου να επιτευχθούν τα παραπάνω, ισχυριζόμαστε λοιπόν ότι η ιστορική πληροφορία πρέπει να λαμβάνεται, αλλά και να σκορπίσει κατάλληλα στο χώρο για να είναι ορατή και παρούσα χωρίς να γίνεται κουραστική. Να είναι προκλητική, χωρίς όμως να επιβάλλεται σε αυτούς που δεν νοιώθουν την ανάγκη να την εντάξουν στο πρόγραμμα τους. Να επιχειρεί, τέλος, να αξιοποιήσει τη δύναμη του φυσικού περιβάλλοντος.

 

Πράξη

Σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο που προηγήθηκε, πιστεύουμε ότι μια εφαρμόσιμη λύση για να αξιοποιηθεί το αρχαιολογικό συμπέρασμα από όλες τις περιοχές του Παραλιμνίου και να προσελκυσθεί το ενδιαφέρον του κοινού, είναι η δημιουργία ενός δικτύου αρχαιολογικών θέσεων που θα μπορεί να τις επισκεφθεί κανείς μέσα από μονοπάτια της φύσης ή μέσα από δρόμους ικανοποιητικής βατότητας για αυτοκίνητα. Αυτό το δίκτυο θα περιλαμβάνει επιμέρους δίκτυα ανάλογα με τις δυνατότητες συνδυασμού των αρχαιολογικών θέσεων και τους επιμέρους στόχους που θα κληθούν να εξυπηρετήσουν.

Για να γίνουν τα πράγματα πιο σαφή αναφέρουμε ότι ένα επιμέρους δίκτυο, το οποίο ως στόχο θα είχε π.χ. την ανάδειξη των παλαιότερων στοιχείων κατοίκησης στο Παραλίμνι, θα μπορούσε να απαρτιζόταν από τους αρχαιολογικούς χώρους Σπηλιά του Κύκλωπα με τις αρχαιότερες ενδείξεις ανθρώπινης παρουσίας 8000 χρόνια πριν από σήμερα, Νησσιά, όπου πραγματοποιήθηκε εκτενής ανασκαφή νεολιθικού οικισμού από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, Άγιοι Σαράντα που αποτελεί σημαντικό αρχαιολογικό χώρο σε σπήλαιο του τέλους της Νεολιθικής, Προφήτης Ηλίας στον οποίο εντοπίζεται οικισμός της Ακεραμικής Νεολιθικής με θέα σε όλη την έκταση του Πρωταρά, τέλος Ακεφάλου , μια πιο ευκαιριακή  προϊστορική εγκατάσταση δίπλα στις δασωμένες λαξιές.

Ένα άλλο δίκτυο, που ως ειδικότερο στόχο θα είχε π.χ. την παρουσίαση του τέλους της αρχαιότητας στην περιοχή του Παραλιμνίου, θα μπορούσε να λαμβάνει υπόψη τους αρχαιολογικούς χώρους που συναντώνται διαδοχικά κατά μήκος της ακτής, όπως το Αρμυροπήγαδο, ο Ασπρόκρεμος, οιΠεζουνόσπηλιοιαλιοι, οι Σκουταρόσπηλιοι, που αποτελούν ρωμαϊκές περιφερειακές αγροικίες το Λούμα, οι Έλληνες, η Πινιά, το Σημάδι του Αη Λια, το Μαντάλι, η Ξισταριά, η Βυζακιά και το Πυρκί που είναι πιο μακραίωνες εγκαταστάσεις με πιο μόνιμες επεμβάσεις στο χώρο, όπως τα ενεργοβόρα στην κατασκευή νεκροταφεία τους.

Βέβαια, οι θεματικοί στόχοι του κάθε επιμέρους δικτύου θα μπορούσαν να είναι άσχετοι με χρονολογικές επιταγές και να συσχετίζονται μεταξύ τους οι αρχαιολογικές θέσεις με συνδετικό κρίκο κυρίως κάποιο κοινό τους χαρακτηριστικό όπως π.χ. την έννοια της ιερότητας. Έτσι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο στηριγμένο σε αυτή τη λογική που θα συμπεριελάμβανε κατ’ αρχήν τις εκκλησίες της πλατείας του Παραλιμνίου, καθώς και τα εκκλησάκια της Αγίας Τριάδας, του Αγίου Μάμα, του Προφήτη Ηλία, των Αγίων Σαράντα, του Άη Γιάννη, της Παναγιάς, αλλά και τη σπηλιά στονΠοξαμά η οποία αποτέλεσε χώρο όπου ασκήτεψε μοναχός κατά τον Μεσαίωνα.

Μια άλλη θεματική αλυσίδα θα μπορούσαν να αποτελούν τα λατομεία εξόρυξης λίθου στην παραλιακή περιοχή του Παραλιμνίου όπως το νταμάρι στους Έλληνες, στο Μαντάλι, στη Βυζακιά, στα Νησσιά, στις Περνέρες και στον Ποξαμά.

Τα επιμέρους δίκτυα, όπως αντιλαμβάνεστε, μπορούν να είναι ακόμη περισσότερα ανάλογα με τους στόχους ανάδειξης των πολιτιστικών χώρων και τις περιοχές που επιλέγουμε.

Μέσα από αυτά τα αλληλοεμπλεκόμενα συστήματα μπορεί να δημιουργηθεί ένας χαλαρός, αλλά σαφής ιστός που θα καθιστά εμφανές το ιστορικό φορτίο του χώρου. Μέσα σε αυτό τον ιστό η αρχαιολογική πληροφορία μπορεί να οργανωθεί με τη λογική ενός κυνηγιού θησαυρού που θα παρακολουθεί ο επισκέπτης καθώς περιηγείται στο χώρο, εφόσον το επιθυμεί.

Βέβαια για την πραγματοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου αξιοποίησης των αρχαιολογικών χώρων του Παραλιμνίου, εκτός από τον σχεδιασμό δικτύων, απαιτείται και η πραγματοποίηση ήπιων παρεμβάσεων, είτε στους αρχαιολογικούς χώρους αυτούς καθ’ αυτούς, είτε κατά μήκος των διαδρομών.

Μια πινακίδα, ένα σκιασμένο παγκάκι, ένας χώρος στάθμευσης και ένας κάδος απορριμμάτων προσφέρει ευνοϊκές συνθήκες για την λειτουργία των δικτύων των αρχαιολογικών θέσεων. Αποτελεί, λοιπόν, το πρώτο βήμα για την αξιοποίηση τους. Όταν, όμως τα πράγματα σταματούν εκεί, η προσέγγιση του επισκέπτη, μένει μετέωρη, οδηγεί σε απογοήτευση.

Εκτός από την απλή οπτική υπόμνηση / επισήμανση, που επιτυγχάνεται μέσω μιας πινακίδας, ή την χάραξη ενός πεζοπορικού μονοπατιού, θα μπορούσαν να επιλεγούν κάποια σημεία, τόσο με βάση τις προβλεπόμενες ανάγκες του περιπατητή (απόσταση, θέα, σκιά κτλ), όσο και με βάση τη σημασία της πληροφορίας που δίνεται, στα οποία να αξιοποιούνται τρισδιάστατες κατασκευές πληροφόρησης. Εκεί, με φωτογραφίες και κείμενα θα μπορούσε να παρέχεται πολυπεπίπεδη πληροφορία και να αναδεικνύεται η ιδιαιτερότητα της θέσης και η σχέση της με την ευρύτερη περιοχή. Αυτές οι πιο σύνθετες κατασκευές πληροφόρησης θα μπορούσαν κατ’ αρχήν να προβλεφθούν για σημεία όπως η πλατεία του Παραλιμνίου ή ο Προφήτης Ηλίας, έτσι ώστε να δώσουν και τα απαραίτητα ερεθίσματα για τα υπόλοιπα, περισσότερο διακριτικά σημεία.

Εκτός από αυτά τα σημεία πληροφόρησης όμως, θεωρούμε απαραίτητη την κατασκευή και ενός κόμβου σύνθεσης όλων των επιμέρους στοιχείων και αποσπασματικών πληροφοριών και εικόνων που δίνονται στον επισκέπτη διάσπαρτα στο χώρο. Εδώ πλέον η πληροφορία θα δίνεται με περισσότερους τρόπους και όχι με την απλή παράθεση πινακίδων. Μπορούν να αξιοποιηθούν φωτισμένες διαφάνειες, τρισδιάστατες απεικονίσεις, ηλεκτρονικά μέσα και φυσικά έντυπο υλικό κάθε είδους. Στο κιόσκι που θα στεγάζει τα πληροφοριακά μέσα του κόμβου, θα μπορούσε –ίσως μάλιστα θα έπρεπε- ακόμη να προβλέπεται η δυνατότητα της ύπαρξης ανθρώπων, που θα δίνουν πληροφορίες για το σύνολο αυτό των χώρων.

Προκειμένου το παραπάνω δίκτυο να μπορέσει να λειτουργήσει, χρειάζεται, όπως αφήσαμε να εννοηθεί, να αντιμετωπιστούν ως ενιαίο σύνολο όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι του Παραλιμνίου. Για την εύρυθμη και ουσιαστική λειτουργία του δικτύου  όμως, θα πρέπει επιπλέον να εξασφαλιστεί ένας μηχανισμός προβολής του ίδιου του δικτύου με την παραγωγή υλικού προώθησης, τη δημοσιοποίηση με έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή επιμέρους δράσεων που θα υλοποιούνται στα πλαίσια του δικτύου, την ειδική προσέγγιση ομάδων στόχων για να επισκεφθούν το δίκτυο και τέλος την εξασφάλιση καταρτισμένου προσωπικού.

Τελειώνοντας θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε ότι μόνο μια τέτοια προσπάθεια, που αναδεικνύει όλα τα κρυμμένα χαρακτηριστικά του τόπου, θα επιτύχει να αξιοποιήσει, προβάλει και αναδείξει το σύνολο του πολιτιστικού - ιστορικού αποθέματος διαμορφώνοντας μια ενιαία εικόνα για την περιοχή σε μια διαχρονική διαδρομή από την προϊστορία μέχρι σήμερα και επιπλέον θα καταφέρει να διαμορφώσει ένα πλαίσιο ελκυστικό για τα ενδιαφέροντα του σύγχρονου κοινού

 

 

Χώροι της νεολιθικής εποχής στην περιοχή του Παραλιμνίου

 

 

Παραθαλάσσιοι οικισμοί των Ελληνιστικών-Ρωμαϊκών χρόνων

 

 

Οι Άγιοι Σαράντα όπου εντοπίζονται στοιχεία προϊστορικής δραστηριότητας

 

 

Τμήμα αρχαίου νεκροταφείου στον Πρωταρά

 

 

Η παλαιά και νέα εκκλησία του Αγίου Γεωργίου

 

 

Κάποια από τα λατομεία λίθου στην περιοχή του Παραλιμνίου

 

 

Λατομείο εξόρυξης λίθου στα Νησσιά